Kościelna Fundacja Dobroczynna
ks. Piotra Skargi dla Ubogich
w Grójcu

Niewątpliwie najznakomitszą postacią wywodzącą się z Grójca jest kaznodzieja królewski i pierwszy rektor Uniwersytetu Wileńskiego, Piotr Skarga (1536-1612). Zupełnie niezauważalnie 2 lutego minęła 475 rocznica jego urodzin. Jak podaje profesor Janusz Tazbir, w połowie XVI wieku Grójec liczył 210 domostw i ponad tysiąc mieszkańców. Na mocy prawa miejskiego, które uzyskał w 1419 roku, miał łaźnię, wagę, postrzygalnię sukna i był zwolniony od cła. Po włączeniu Mazowsza do Korony (1526 r.) stał się miastem królewskim. Do czasów zaborów posiadał statut miasta powiatowego. Dwaj ostatni Jagiellonowie nadali mu liczne przywileje m.in. prawo odbywania targów i jarmarków. Dzięki temu też mógł w pełni wykorzystać swoje dogodne położenie przy drodze z Warszawy do Krakowa. Tutejsi mieszczanie słynęli z wyrobu znakomitego piwa oraz doskonałych strun do lutni. Grójec przeżywał okres pomyślnego rozwoju, o czym świadczyło wzniesienie okazałego ratusza i wybrukowanie ulic.
Na folwarczku położonym na północ od Grójca, przy drodze wiodącej do wsi Kobylin, 2 lutego 1536 roku przyszedł na świat najmłodszy syn Michała Skargi i drugiej jego żony Anny ze Świętków – Piotr, późniejszy kaznodzieja królewski i pierwszy rektor Uniwersytetu Wileńskiego.
Folwarczek, na którym urodził się Piotr Skarga zwano – od nazwiska właścicieli – Powezczyzną. Później przemianowany został na Skargowszczyznę lub Skargowo. Tę ostatnią nazwę wymienia pod koniec XIX wieku Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego.
W kościele świętego Mikołaja w Grójcu zachowała się do dziś chrzcielnica z 1482 r., przy której ochrzczono Piotra Skargę.

Lata edukacji

W roku 1544 ośmioletni Piotr utracił matkę, a cztery lata później ojca. Prawdopodobnie utrzymywany był przez rodzeństwo. Pierwszą wiedzę zdobywał w rodzinnym mieście w szkole prowadzonej przy parafii św. Mikołaja, a 1 stycznia 1552 roku zapisał się na Akademię Krakowską.
Później w Żywocie Świętego Jana Kantego w bardzo ciepłych słowach wspomina czas swoich krakowskich studiów i profesorów. Po dwóch latach studiów Piotr Skarga uzyskał pierwszy stopień naukowy - bakalaureat. Kształcił się jeszcze rok. Prawdopodobnie sytuacja materialna nie pozwoliła mu na kontynuowanie nauki. Ostatecznie krakowską uczelnię opuścił w 1555 roku.

Wychowawca i duszpasterz

Zaraz też objął kierownictwo szkoły przy kolegiacie św. Jana w Warszawie. Po dwóch latach pracy został wychowawcą Jana Tęczyńskiego syna wojewody Lubelskiego. Trzy lata później wyjechał z nim do Wiednia. Tam prawdopodobnie po raz pierwszy zetknął się z jezuitami.
W 1564 roku wyświęcony został na kapłana. W 1569 roku wstąpił do nowicjatu jezuitów w Rzymie. Po powrocie do kraju w 1571 roku pełnił obowiązki kaznodziei w kolegiacie w Pułtusku. Od 1573 przebywał w Wilnie. W roku 1579 powołano go na rektora tamtejszej akademii jezuickiej, późniejszego Uniwersytetu Wileńskiego. Do dziś zachowała się tablica upamiętniająca jego postać na jednym z budynków uniwersyteckich w Wilnie.
W 1584 roku rozpoczął swoją działalność w Krakowie. Cztery lata później powołany został na stanowisko kaznodziei królewskiego Zygmunta III Wazy. Na dworze królewskim pozostał niemal do ostatnich miesięcy życia.

Kazania sejmowe

Piotr Skarga jest autorem staropolskiego bestsellera Żywoty świętych Starego i Nowego Zakonu na każdy dzień przez cały rok, do których przydane są niektóre duchowe obroki i nauki przeciw kacerstwom dzisiejszym, tam, gdzie się żywot, którego doktora starożytnego położył. Autor dedykował je królowej Annie - protektorce jezuitów. Dzieło to po raz pierwszy wydane zostało w 1579 roku. Za życia Skargi publikowano je w sumie osiem razy, a w następnych stuleciach całkowita liczba wydań przekroczyła dwadzieścia.
W pamięci potomnych Piotr Skarga zapisał się jednak, jako autor Kazań sejmowych. Powstały one pod wrażeniem sejmu, który obradował w Warszawie w lutym i marcu 1597 roku.
W czasie sesji nie podjęto żadnych uchwał – nawet w sprawie podatków koniecznych dla obrony Rzeczpospolitej. Obradom za to towarzyszyły ciągłe awantury. Obserwując całkowitą niemoc sejmu Skarga sięgnął po znaną już formę literacką z pogranicza retoryki i teologii – kazanie sejmowe
Za ich twórcę uważa się w Polsce ks. Hieronima Powodowskiego. Przygotował on cykl kazań politycznych, ale nie mogąc ich samemu wygłosić, ze względu na stan zdrowia ogłosił je drukiem.
Szczyt doskonałości w tej dziedzinie osiągnął jednak Piotr Skarga. Jego osiem Kazań sejmowych, dołączonych do drugiego wydania Kazań na niedziele i święta, zawiera krytyczną wizję Rzeczpospolitej i jej niedomagań. Kaznodzieja królewski omawiał w nich kolejno sześć najgroźniejszych chorób nękających Polskę: brak miłości ojczyzny, kłótnie wewnętrzne, tolerowanie herezji, osłabienie władzy monarszej, złe prawa, wreszcie grzechy i złości jawne.
Gdy publicyści szlacheccy nie chcieli, a mieszczanie obawiali się wyraźnie wskazywać na jawne grzechy życia polskiego, Skarga z ogromną odwagą i bez ogródek mówił o złodziejskich sercach dygnitarzy, którzy egoistyczne korzyści utożsamiali z pożytkiem społecznym lub nawet nad ten wynosili; gromił nierówności klasowe, wyrażające się w ucisku chłopa; głosił wreszcie zasadę, że miłość ojczyzny musi być bezinteresowna i bez szemrania należy w jej imię ponosić ofiary dla dobra wspólnego.

Działalność charytatywna

Piotr Skarga prowadził także działalność charytatywną. W Krakowie i Warszawie powołał do istnienia bractwa miłosierdzia - zajmujące się zbieraniem jałmużny na rzecz ubogich. W 1587 roku powołał do istnienia Bank Pobożny, udzielający tanich pożyczek ubogim.
W lipcu 1577 roku zrzekł się swych dóbr ruchomych w Grójcu na korzyść tamtejszych biednych względnie szpitala. Umierając pozostawił w depozycie u swego przyjaciela podkomorzego królewskiego, Andrzeja Boboli, kwotę 3,5 tys. złotych polskich z zastrzeżeniem, iż mają one być zużyte na utrzymanie przynajmniej dwudziestu biednych w tymże szpitalu. Zgodnie z wolą Piotra Skargi 21 kwietnia 1615 roku powołana została odpowiednia fundacja. Zakupiono dwie wsie dla pomnażania jej majątku. Prawdopodobnie przy kościele św. Mikołaja istniał już szpital dla ubogich i kalek. Dwa lata później rozpoczęto budowę nowego budynku szpitalnego.
Działalność szpitala zaczęła ulegać stopniowemu zanikowi. U schyłku XVII wieku liczba podopiecznych zmalała do kilku osób, aby w następnym stuleciu zejść do zera.
Dopiero w XIX wieku na nowo powstał szpital w Grójcu.

Patron oświaty i szpitalnictwa

Imię Piotra Skargi nosiła najstarsza szkoła średnia powiatu - grójeckie gimnazjum. Po upaństwowieniu szkoły nie było w niej miejsca dla królewskiego kaznodziei. Patronem szkoły ustanowiono Aleksandra Zawadzkiego.
Imię przedwojennego patrona przywrócono szkole w 1990 roku, po dziesięciu latach starań.
Rok później imię Piotra Skargi nadano Publicznej Szkole Podstawowej nr 3 w Grójcu.
Także grójecki szpital od swego powstania, aż do 1945 roku nosił imię świętego Piotra. Prawdopodobnie nie chodziło tu jednak o Księcia Apostołów, tylko o Piotra Skargę - mimo braku oficjalnego uznania przez Kościół - w XIX w uznawanego za świętego.
Po wojnie patronem szpitala ustanowiono lekarza Jerzego Gromkowskiego. Nowy budynek szpitala z 1974 roku otrzymał imię I Armii Wojska Polskiego.
Dziś można rozpocząć dyskusję nad ponownym nadaniem imienia Piotra Skargi grójeckiemu szpitalowi, tak aby w przypadającą za rok 400 rocznicę śmierci Piotra Skargi, uroczyście przywrócić imię dawnego donatora.
Piotrowi Skardze ufundowano dwa pomniki – jeden w krakowskim kościele św. Piotra i Pawła, a drugi w Grójcu przed kościołem św. Mikołaja.
Po raz pierwszy idea budowy pomnika Piotra Skargi w Grójcu zrodziła się w 300 rocznicę jego śmierci - w 1912 roku. Plan ten zrealizowano dopiero 80 lat później. 15 sierpnia 1996 roku uroczyście odsłonięto w Grójcu pomnik autorstwa Andrzeja Renesa.